Grupa Badawcza Ptaków Wodnych KULING w 2023 roku zrealizowała projekt ze środków WFOŚiGW w Gdańsku pn. „Zabiegi czynnej ochrony oraz monitoring walorów przyrodniczych i zagrożeń na Wyspie Sobieszewskiej w Gdańsku (rezerwaty przyrody „Mewia Łacha” i „Ptasi Raj”) oraz w Dolinie Dolnej Wisły w 2023 r.” (umowa WFOŚ/D/641/5162/2023).

Przyznana dotacja WFOŚiGW w konkursie „Konkurs na zadania z zakresu ochrony przyrody województwa pomorskiego (edycja 2023)” wyniosła 95.000 zł, ostatecznie koszt kwalifikowany projektu zamknął się w kwocie 95.787,21 zł.

Pełny tekst sprawozdania jest dostępny tutaj:

Sprawozdanie z realizacji zadania dofinansowanego ze środków WFOŚiGW w Gdańsku

Opis projektu:

Od 2007 roku, czyli od momentu ponownego zagnieżdżenia się rybitw czubatych w rezerwacie przyrody „Mewia Łacha”, jako Grupa Badawcza Ptaków Wodnych KULING realizujemy działania z zakresu czynnej ochrony tego rezerwatu.
Najważniejsza jest ochrona fragmentów plaż oraz cypla przy ujściowym odcinku przekopu Wisły przed swobodnym wstępem ludzi. Dzięki temu ptaki gniazdujące na plażach mają większe szanse na udane lęgi. Oprócz tych terenów monitoringiem objęte są powstałe w ujściu rzeki piaszczyste wyspy. Interweniujemy tam przy próbach ich penetracji przez załogi łodzi i jachtów, użytkowników skuterów wodnych i kite-surferów. Tego typu zabiegi są także bardzo korzystne dla wielogatunkowych stad ptaków wędrownych, które w okresie letnio-jesiennym wykorzystują rejon ujścia Wisły, jako miejsce odpoczynku i żerowisko.
Dzisiaj Ujście Wisły to najcenniejsze w skali kraju miejsce lęgów gatunków ptaków zasiedlających wąski pas plaż i okresowych piaszczystych łach. Nasze wieloletnie doświadczenia pokazują, że podejmowane działania są najskuteczniejszą formą ochrony gniazdujących tam ptaków. Ochrona miejsc lęgowych przed turystami zwiększa szanse sukcesu lęgowego rybitw, mew i sieweczek. W sezonie lęgowym i polęgowym łachy są miejscem bezpiecznego odpoczynku tysięcy ptaków różnych gatunków i powiększającego się z roku na rok stada fok szarych (do ok. 600 osobników w 2022). Niestety okres wiosenno-letni to pora, gdy w rezerwacie (poza odgrodzonym i pilnowanym cyplem) codziennie pojawia się od kilkudziesięciu do kilkuset turystów, większość pieszo, inni rowerami, nieliczni quadami, czy crossami. Niektórzy docierają także od strony wody przy wykorzystaniu jachtów, kajaków, desek surfingowych, skuterów wodnych, motorówek i innych jednostek pływających. Takie naruszenia strefy objętej zakazem wstępu stanowią zagrożenie dla lęgów, a już szczególnie niebezpieczne jest kilkugodzinne przebywanie w kolonii rybitw. Co prawda tego typu negatywnych zdarzeń odnotowujemy wprawdzie coraz mniej, jednak naganne zachowania nawet pojedynczych osób mogą być poważnym zagrożeniem dla kolonii. Dlatego w przypadku jakichkolwiek naruszeń konieczne są bezpośrednie reakcje, wsparte działaniami edukacyjnymi. Od 2015 r. łacha z najważniejszymi koloniami ptaków jest połączona kierownicą wschodnią Ujścia Wisły z lądem. W latach 2015, 2017 i 2020 z tej przyczyny kolonia została zniszczona przez plądrujące ją drapieżniki. W 2018 i 2019 r. większość ptaków przeniosła się na wyspową łachę tzw. „Foczą Łachę”, ale tam wszystkie lęgi były zniszczone przez sztorm. W 2021 i 2022 r. rybitwy rzeczne i czubate w ogóle nie przystąpiły do lęgów w rezerwacie, ale od 2022 roku funkcjonuje kolonia obu tych gatunków na tzw. „Ptasiej Wyspie” w porcie w Gdańsku. W mijającym sezonie lęgowym rybitwy czubate odniosły tam bardzo wyczekiwany sukces lęgowy, co daje nadzieje na ich trwałą dalszą obecność na liście krajowej awifauny lęgowej. Zmniejsza to też presję na zapewnienie im jak najlepszych warunków w rezerwacie i pozwala się skupić na czynnej ochronie sieweczek obrożnych i rybitwy białoczelnych, dla których  nadal jest to najważniejsze miejsce lęgowe na całym polskim Wybrzeżu. Wzorem lat ubiegłych, po analizie zmian w ukształtowaniu linii brzegowej, zbudujemy lub naprawimy ogrodzenia w miejscach newralgicznych z punktu widzenia powstrzymywania spacerowiczów przed wchodzeniem na tereny lęgowe oraz umieścimy odpowiednie oznakowanie. W trakcie sezonu mogą być konieczne pilnowania przestrzegania zakazów, naprawy wspomnianych instalacji, będą poszukiwane lęgi, a znalezione gniazda sieweczek  obrożnych zabezpieczane specjalnymi koszami. W razie potrzeby zamontujemy pastuchy elektryczne chroniące gniazda przed lisem. Przy okazji działań ochronnych w rezerwacie prowadzone są badania naukowe – obrączkowanie i liczenie ptaków realizowane w postaci funkcjonującego przez ponad 2 miesiące obozu ornitologicznego.
Drugim miejscem o dużym potencjale, z punktu widzenia pozytywnych zabiegów ochronnych dla gatunków związanych z plażą na Wyspie Sobieszewskiej, jest rezerwat „Ptasi Raj”. Od 2015 roku prowadziliśmy prace nad czynną ochroną rezerwatu, między innymi przez działania mające na celu ograniczenie ruchu turystycznego na wydmach i plażach Mierzei Messyńskiej. Od 2016 r. w rezerwacie „Ptasi Raj” gniazdowały po dwie pary sieweczek obrożnych, w latach 2018 – 2022 trzy lub cztery pary, ostatnio rokrocznie odnotowujemy tam udane lęgi tych ptaków. W latach 2016 – 2022 grobla w rezerwacie była przez większą część sezonu niedostępna dla ruchu pieszego, co w znaczący sposób ograniczyło presję turystyczną i będziemy tego nadal pilnować, podobnie jak oznakowania rezerwatu.
Pozytywne doświadczenia z ochroną lęgów ptaków wodnych w rejonie ujścia Wisły skłoniły nas do podjęcia podobnych prac w pomorskim odcinku obszaru Natura 2000 „Dolina Dolnej Wisły”. Jest to ważny dla rybitw rzecznych i białoczelnych obszar, skupiający po kilkaset par lęgowych. Coraz liczniejsi turyści nie są świadomi walorów przyrodniczych piaszczystych łach w nurcie rzeki. Zaplanowane kontrole łach pozwolą nam wskazać najważniejsze z punktu widzenia lęgowych rybitw, umieścimy na nich tablice informujące o zakazach płoszenia i niepokojenia. Znalezione lęgi rzadkiej sieweczki obrożnej będą chronione specjalnymi koszami, podobnie jak ma to miejsce na Wybrzeżu. W 2021 i 2022 roku trzy łachy były miejscami udanego gnieżdżenia się rybitw rzecznych (w okolicy miejscowości Kuchnia, Piekło i Jaźwiska), natomiast rybitwy białoczelne i sieweczki rzeczne w 2022 r. miały udane lęgi na kilku kolejnych łachach. W 2022 roku na łachy wróciły jako lęgowe mewy śmieszki. Wszystkie te miejsca będziemy monitorować i w razie wystąpienia zagrożeń dla ptaków podejmować odpowiednie działania.
W 2023 roku planujemy też kontynuacje działań wspomagających lęgi tzw. rybitw bagiennych (czyli rybitw czarnych i białowąsych). Wzorem wielu udanych tego typu działań w innych częściach Polski, i bazując na naszych doświadczeniach z 2022 roku rozmieścimy na starorzeczach Wisły specjalne wiklinowe platformy. Platform planujemy rozmieścić łącznie 50, dodatkowo użyjemy ok. 50 zachowanych po sezonie 2022 platform styropianowych. Platformy po sezonie lęgowym zabezpieczymy do wykorzystania w kolejnych sezonach. Wykonamy też kontrole bud lęgowych dla nurogęsi powieszonych w 2022 roku.
W 2023 r. planujemy kontynuację działań, które zwiększą szanse na lęgi ptaków i pozwolą na zebranie argumentów dla utrzymania zapisów planów ochrony obu rezerwatów i obu obszarów Natura 2000 w dotychczasowym brzmieniu. Większość możliwych do podjęcia działań jest w tej chwili uzgodniona z RDOŚ w Gdańsku i wynika wprost z zapisów projektów planu ochrony rezerwatu lub projektów planu ochrony (albo zadań ochronnych) obszarów Natura 2000 Ujście Wisły i Dolina Dolnej Wisły i jest rokrocznie potwierdzana w wydawanych przez Dyrektora RDOŚ, zadaniach ochronnych.
Planowane w 2023 roku nakłady finansowe w rezerwatach obejmują przede wszystkim:
a. monitoring i zapobieganie antropopresji, głównie przez montowanie ogrodzeń w krytycznych punktach rezerwatów, instalowanie tablic informacyjnych w rezerwatach  na wiślanych łachach,
b. ograniczanie dostępu lądowych drapieżników – przez budowę koszy ochronnych i montaż pastuchów elektrycznych.
c. monitorowanie lęgowej populacji ptaków gniazdujących na plażach (z rodzaju Charadriiformes – m.in. rybitw, sieweczek, mew) – w stopniu pozwalającym na precyzyjne określenie liczby par lęgowych, sukcesu lęgowego i powodów strat poszczególnych lęgów, także przy użyciu fotopułapek,
d. prowadzenie obozu naukowego GBPW KULING i Uniwersytetu Gdańskiego – z liczeniem i chwytaniem ptaków siewkowych podczas migracji jesiennej (od początku lipca do końca września).
Podsumowując projekt przewiduje kontynuację i rozwój kompleksowych i efektywnych działań, które mają na celu ochronę walorów przyrodniczych rezerwatów „Mewia Łacha” i „Ptasi Raj” na wyspie Sobieszewskiej oraz wdrażanie tych sprawdzonych rozwiązań na łachach położonych na pomorskim odcinku Wisły.
Diagnoza obecnego stanu pochodzi z doświadczeń z prac nad przygotowaniem planów ochrony: rezerwatów „Mechelińskie Łąki”, „Ptasi Raj” i „Mewia Łacha” oraz obszarów Natura 2000: Ujście Wisły PLB220004, Zatoka Pucka PLB 220005, Zalew Wiślany PLB280010 – w które prace zaangażowani byli członkowie GBPW KULING oraz prac naukowych, m.in. inwentaryzacji lęgów sieweczek obrożnych, mew i rybitw na terenach województw pomorskiego i zachodniopomorskiego. Pilnowanie kluczowych miejsc rozrodu zwiększa szanse na udane lęgi ptaków.