Ptaki łapiemy po to, żeby je lepiej poznać. Takie stwierdzenie może wydawać się nieprawdopodobne, ale nadal, w XXI wieku, wiemy dużo tylko o niektórych gatunkach i nadal nie ma innych metod na poznanie całego szeregu aspektów życia ptaków niż ich schwytanie, zmierzenie i zaobrączkowanie. Obozy naukowe Grupy Badawczej Ptaków Wodnych KULING organizujemy od ponad 35 lat, by prowadzić badania wędrówek ptaków siewkowych nad Zatoką Gdańską. Kuling powstał jako inicjatywa studentów Sekcji Ornitologicznej Studenckiego Koła Naukowego Biologów Uniwersytetu Gdańskiego i do dziś jest z tą uczelnią nierozerwalnie związany. Nasz zespół obrączkarzy ma swoje naukowe zaplecze w ornitologach z Uniwersytetu Gdańskiego i realizuje konkretne projekty naukowe. Wyniki naszych badań ukazują się w renomowanych czasopismach naukowych. Mając do dyspozycji dane zbierane na przestrzeni wielu lat i coraz lepsze narzędzia do ich analizy odkrywamy nowe, często zaskakujące fakty. Zbierane przez ponad 30 lat pomiary chwytanych przez nas biegusów rdzawych, pokazały, że skutkiem efektu cieplarnianego w Arktyce są coraz krótsze dzioby u młodych ptaków, co utrudnia im zdobywanie pokarmu na afrykańskich zimowiskach i przekłada się na ich mniejszą przeżywalność. Inne nasze publikacje także pokazują ciekawe odkrycia dotyczące realizowanych przez ptaki strategii wędrówkowych, zmian ich liczebności i rozmieszczenia oraz wielu aspektów związanych z ich fizjologią.

Po co obrączkuje się ptaki?

Po schwytaniu ptaka, co jest bardzo krótką ingerencją w jego życie, zakładamy mu metalową obrączkę. Zawiera ona unikatowy numer, dzięki któremu wiemy, z którym konkretnie osobnikiem mamy do czynienia. Dzięki temu przy jego powtórnych stwierdzeniach zyskujemy informację o jego przemieszczeniach, o długości życia, a także o zmianach jego kondycji. Przez ponad sto lat obrączkowania ptaków takie informacje pochodziły głównie od znalezionych martwych ptaków noszących obrączki lub ponownie schwytanych osobników podczas programów obrączkowania prowadzonych w różnych miejscach na całym świecie. Ponieważ te dane są bardzo cenne, a jest ich wciąż mało, dzisiaj oprócz obrączek metalowych zakłada się dodatkowe znaczniki, które można odczytać bez konieczności ponownego chwytania ptaka. GBPW KULING zakłada kolorowe obrączki, które mają cyfrowo-literowy kod. Wystarczy ten kod odczytać, a najlepiej sfotografować, i wraz z informacją o kolorze takiej obrączki zgłosić do systemu POLRING (ring.stornit.gda.pl), by zidentyfikować konkretnego osobnika i poznać całą jego historię. Coraz częściej zakłada się ptakom również transmitery i loggery – urządzenia automatycznie śledzące i przesyłające w oparciu o system GPS pozycję ptaka. Jednak są one nadal na tyle drogie, że nie są jeszcze używane powszechnie.

Dlaczego zakładamy kolorowe znaczniki?

Ptaki siewkowe należą do najbardziej spektakularnych migrantów spośród wszystkich gatunków ptaków. Ich sezonowe migracje obejmują tysiące kilometrów dzielące obszary ich lęgowisk rozciągających się w syberyjskiej tundrze, a zimowiskami zlokalizowanymi od Południowej Europy do południowej Afryki w zależności od danego gatunku i jego strategii migracyjnej. Aby lepiej zbadać trasy ich dalekich wędrówek, musimy być w stanie śledzić, dokąd udają się poszczególne osobniki. Konwencjonalne znakowanie, wyłącznie za pomocą metalowych obrączek bardzo utrudnia uzyskanie informacji ze względu na małą jej czytelność, z kolei ponowne ich złapanie czy odczytanie w odległych miejscach jest bardzo trudne. Dlatego oznaczenie kolorowym, czytelnym z dużej odległości znacznikiem, zdecydowanie zwiększa prawdopodobieństwo uzyskania informacji o oznakowanym wcześniej osobniku. Wykwalifikowani obrączkarze nakładają ptakom kolorowe obrączki, które są widoczne w terenie, często z dużej odległości, szczególnie przy użyciu sprzętu optycznego lub aparatów fotograficznych. Badacze i obserwatorzy ptaków, po odczytaniu tylko kolorowego znacznika, powinni przekazać dane zebrane podczas swoich obserwacji do wspólnej bazy, stopniowo budując fascynujący obraz przemieszczania się poszczególnych gatunków. Baza ta zjaduje się po adresem: http://ring.stornit.gda.pl/

Po co koordynuje się kolorowe znakowanie?

Nic dziwnego, że przy takim potencjale przemieszczania się ptaków na duże odległości, ważne jest, aby badacze ptaków siewkowych pracujący na przeciwległych krańcach kuli ziemskiej, unikali używania tych samych kodów i kolorów na tych samych gatunkach ptaków. Ujednolicona koordynacja znakowania zabezpiecza przed pojawieniem się zdublowanych kodów, w przeciwnym wypadku obserwacji nie można by było przypisać do właściwego ptaka. Aby temu zapobiec International Wader Study Group koordynuje globalne stosowanie kolorowych znaczników na ptakach siewkowych. Zespoły obrączkarzy, którzy chcą znakować kolorem gatunki ptaków w Europie lub na wschodnim Atlantyku, kontaktują się z IWSG w celu ustalenia rozwiązania i otrzymania unikalnej kombinacji kodów do znakowania.

Wszystkie zespoły badawcze prowadzące programy znakowania kolorowymi znacznikami muszą zarejestrować swoje projekty i dopiero po otrzymaniu zgody na użycie określonych kombinacji mogą być pewni, że nie pokrywają się one z istniejącymi już projektami.

Rejestr kolorowych znaczników International Wader Study Group jest ostateczną bazą danych wszystkich kombinacji znakowania ptaków siewkowych kolorami w Europie i na wschodnim Atlantyku.

Inne grupy ptaków mają swoich koordynatorów kolorowego znakowania. Ich spis można znaleźć tutaj: https://www.cr-birding.org/

Czy to jest bezpieczne dla ptaków?

Obrączki i inne znaczniki zakładane ptakom, jak i metody stosowane do ich chwytania są bezpieczne. Wielkość obrączek jest dostosowana do poszczególnych gatunków, ich wielkości i zwyczajów. Wykazano, że ptaki z obrączkami nie giną częściej niż ptaki nie noszące takiego oznakowania. Przy prowadzeniu badań naukowych zawsze dobro ptaków stawiane jest na pierwszym miejscu. W codziennym życiu ptakom zagraża wiele niebezpieczeństw, a stres będący nieodłącznym elementem ich życia, wywołuje reakcje, które pozwalają im przeżyć. Co roku miliony ptaków giną na skutek zderzeń z szklanymi powierzchniami budynków, pojazdami czy też pada na skutek zatruć. Dzięki ptakom, które noszą obrączki możemy szacować skalę tego zjawiska. Bez tej wiedzy nie będziemy umieli im skutecznie pomóc. GBPW KULING chroni także lęgowe ptaki w rezerwatach na Wyspie Sobieszewskiej oraz lęgi sieweczek obrożnych na całym polskim Wybrzeżu Bałtyku współpracując m.in. z Błękitnym Patrolem WWF, Słowińskim Parkiem Narodowym, Centralnym Poligonem Sił Powietrznych w Ustce. Dzięki obrączkom zakładanym pisklętom wiemy, że nasze działania mają pozytywny efekt na ich przeżywalność. Kolejne pokolenia piskląt przystępują do lęgów i dzięki założonym obrączkom możemy śledzić ich losy zdobywając wiedzę o wielkości sukcesu lęgowego, wybiórczości siedliskowej i o wielu innych aspektach ich życia. Ta wiedza pozwala nam coraz lepiej chronić nadmorską populację sieweczek obrożnych, której zagraża coraz silniejsza antropopresja na plażach.

Tekst: S. Bzoma, W. Meissner, A. Ożarowska, M. Dziermańska, G. Zaniewicz

O tym po co i dlaczego obrączkuje się ptaki możecie też przeczytać na blogu Przygody Przyrody:

Obrączkowanie ptaków – po co i dlaczego obrączkuje się ptaki?